Phân tích: Viếng lăng Bác - Viễn Phương

Thầy Thành 05/04/2022



“Bác H”- tiếng gi sao mà thân thương đến thế! Người là mt ngun cm hng bt tn trong thơ ca Vit Nam, thơ v Người rt nhiu nhưng mi bài thơ li dn ta đến nhng vùng đất khác nhau. Tht vy, nếu “Sáng tháng năm” ca T Hu là tình cm tha thiết, sôi ni ca nhà thơ vi Bác khi chiến khu, hay “Đêm nay Bác không ng” ca nhà thơ Minh Hu là nim xúc động ca ông trước tình thương bao la ca ngun sáng dân tc vi mi người,...Trong khi đó” Viếng lăng Bác” ca Vin Phương li là bài ca chân thành, cm động ca nhà thơ đối vi Người, và có l đây chính là mt trong nhng bài thơ hay nht viết v Người!

Vin Phương là mt trong nhng cây bút có mt sm nht ca lc lượng gii phóng min Nam trong thi kì kháng chiến chng Mĩ cu nước ca dân tc. Bài thơ” Viếng lăng Bác” được in trong tp” Như mây mùa xuân”( 1978), bài thơ ra đời khi cuc kháng chiến chng Mĩ thng li, đất nước được thng nht và lăng Ch tch cũng va được khánh thành năm 1976.

Bài thơ m đầu tht tnhiên, như mt li k chuyn mà cha chan trong đó là biết bao xúc cm ca nhà thơ:

“Con min Nam ra thăm lăng Bác”

Ging điu câu thơ tht nhnhàng, thiết tha mà sâu lng, vi vic s dng cách xưng hô thân thiết “con”- “Bác” nghe tht thân thiết, gn bó như người mt nhà- nơi mà h cùng nhau vượt qua khó khăn, th thách, cùng nhau trao nhau nhng yêu thương đầm m, cũng như có nhà thơ tng viết:

“Người là cha, là bác, là anh

Qu tim ln bc trong dòng máu đỏ

Bác đã mt... Nhưng không, trong lòng Vin Phương cũng như hàng triu người con đất Vit khác, Bác mãi sng trong lòng chúng ta! Tác gi đã dùng t “thăm”, mt cách nói gim nói tránh đầy tinh tế như mun nhn mnh rng Bác vn còn sng và đây ch là mt chiến thăm t min Nam. Chuyến thăm t min đất đau thương, qut cường trong bao năm gian khó kháng chiến chng Mĩ, nơi mà Bác đã gi gm biết bao yêu thương, nim tin và hi vng cũng là nói gi gm yêu thương ca hàng vn người dân nơi đây đến Bác “Bác nh min Nam ni nh nhà/ Min Nam mong Bác ni mong cha”.

Đã thy trong sương hàng tre bát ngát

Ôi! Hàng tre xanh xanh Vit Nam

Bão táp mưa sa đứng thng hàng”

Chng phi t nhiên mà Vin Phương nhc ti nhng hàng tre, ta đều biết rng tre là loài cây do dai, bt chp mi khó khăn ca thiên nhiên mà chúng vn kiên cường chính vì vy nó đã thành biu tượng cao đẹp nht ca người dân Vit Nam ta. Hình nh tre đã có trong “Cây tre Vit Nam” ca Nguyn Duy hay “Tre Vit Nam” ca Thép Mi đều mnh m như vy và tre ca Vin Phương cũng không ngoi l:” Bão táp mưa sa đứng thng hàng”. Thán t “Ôi!” như để bc l cm xúc, mt cm xúc mãnh lit, tha thiết khi nhìn thy li hàng tre bt khut muôn thu trong kháng chiến ngày nào ca dân tc khi mà” Tre gi làng, gi nước, gi mái nhà tranh, gi đồng lúa chín”. Tre ca Vin Phương còn n d cho nhng người lính canh tn tu canh gi chn thiêng liêng, bo v gic ng ca Người.



Kh thơ tiếp theo chính là cm xúc ca Vin Phương khi hoà vào dòng người thăm lăng Bác.

“Ngày ngày mt tri đi qua trên lăng

Thy mt mt tri trong lăng rt đỏ

Mt tri chính là ngun sáng bt tn ca vũ tr, nó không th thiếu trên trái đất này được. Bác cũng vy, Bác cũng không th thiếu trong con đường cu nước trường kì ca dân tc. Nếu ánh sáng ca mt tri soi sáng đường đi, giúp sinh vt phát trin, ln lên còn mt tri trong lăng kia đã soi sáng cho cách mng Vit Nam, soi sáng cho tâm can lòng người, chính mt tri y đã cu biết bao sinh mnh trước chiến tranh đau thương, và ánh dương y dn ta đến nim vui, hnh phúc... Bác được Vin Phương ngi ca như mt tri- th ánh sáng bt dit ca thế gian, phi chăng nhà thơ đang gi gm mt nim tin v s trường tn mãi mãi ca Người đối vi đất nước. Vi ngh thut nhân hoá” Thy mt mt tri trong lăng rt đỏđó như mt đòn by ngi ca Bác, ngay c mt tri vĩ đại ca v tr cũng phi ngước nhìn s sáng bng vĩ đại trong lăng kia. Mt tri “rt đỏđã gi cho ta đến trái tim nhit huyết ca Bác, mt trái tim nhit huyết vi cách mng, vi nhân dân, vi đất nước,...

“Ngày ngày dòng người đi trong thương nh

Kết tràng hoa dâng by mươi chín mùa xuân.”

“Ngày ngày” được lp li hai ln như th hin s ni tiếp thi gian, to mt nhp điu chm rãi và rt lng sâu ca dòng người đi thăm lăng Bác. Và ri Vin phương đã khéo léo s dng ngh thut n d chuyn đổi cm giác, dường như nhng con người y đi ”trong thương nh” và đó là nim thương nh khôn nguôi đối vi Người, để ri h” kết tràng hoa” gi tng đến Bác, đó là nhng tràng hoà đẹp nht, thơm nht, lung linh nht để t lòng biết ơn.

“ kết tràng hoa dâng by mươi chín mùa xuân”

đây “by mươi chín mùa xuân” không nhng ch tui ca Bác mà tác gi còn nhn mnh mt điu rng trong by mươi chín mùa xuân y Bác đã không ngng cng hiến hết mình để mang ti biết bao mùa xuân m êm hnh phúc cho muôn dân và gi đây dòng người kia mun t lòng biết ơn ti Bác bng nhng bông hoa tươi thm nht.

Đến kh thơ tiếp, cm xúc ca nhà thơ tht mãnh lit biết bao khi thy Người, nhìn thy b cha già kính yêu ca dân tc:

“Bác nm trong gic ng bình yên

Gia mt vng trăng sáng du hin”

Tác gi li mt ln na s dng ngh thut nói gim nói tránh, chng là Bác ch mt quá ch ng chút thôi? C cuc đời Bác có l chng có ni mt gic ng yên bi vì Bác lo cho nước nhà, cho T quc và Bác” ch viết quên mình cho tt c”. Câu thơ như khng định li Bác mãi sng trong lòng nhân dân Vit Nam, cũng như T Hu đã tng viết:

“Sut cuc đời Bác có ng yên đâu

Nay Bác ng chúng con canh gic ng

Chúng ta đều biết rng, trong thơ ca Bác trăng đã thành tri k và cũng đã tng có người nói rng:” thơ ca Bác đầy trăng”. T chiến khu Vit Bc” Trăng lng c th bóng lng hoa” ri đến lúc bàn vic quân” Khuya v bát ngát trăng ngân đầy thuyn” hay là c khi trong tù” Người ngm trăng soi ngoài ca s / Trăng nhòm khe ca ngm nhà thơ”. Và gi đây khi đã nhm mt, trăng vn luôn theo Bác, vn luôn là người bn tri k ca Người.

“Vn biết tri xanh là mãi mãi

Mà sao nghe nhói trong tim”

Vin phương li mt ln na cho ta thy cách s dng ngôn t khéo léo ca mình qua cách nói” Vn biết- Mà sao” khiến người đọc đau nhói vô cùng khi mà không th ph nhn mt quy lut ca to hoá đó là có sinh có t. “Tri xanh”- biu tượng vĩnh hng ca thiên nhiên, vũ trđó cũng là n d cho Bác. Người vn còn sng vi non sông, dân tc, còn mãi trong tim mi người dân Vit Nam cũng như nhà thơ T Hu đã tng viết:

“Bác còn đó ln mênh mông

Tri xanh bin rng rung đồng nước non”

Dù lí trí vn tin là thế nhưng hàng triu con đất Vit vn không nguôi đau xót, tiếc thương trước s ra đi ca Người. Ni đau mà qun tht, tê tái tn đáy sâu tâm hn như hàng nghìn mũi kim đâm vào trái tim thn thc ca nhân dân ta, và ri chính s ra đi ca Bác cũng khiến thiên nhiên nh l tiếc thương:

Sut my hôm rày đau tin đưa

Đời tuôn nước mt tri tuôn mưa”



Đến bên Bác để khóc, người con min Nam đã vô cùng xót đau, thương tiếc c trào dâng ri v oà trong li nguyn ước ca nhà thơ trước lúc ra v:

Mai về miền Nam thương trào nước mắt
Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác
Muốn làm đoá hoa toả hương đâu đây
Muốn làm cây tre
 trung hiếu chốn này...

Bao tình yêu thương , ni nh gi li càng đau hơn bi ông sp phi xa Bác, xa người cha kính yếu.... Và ri trong dây phút nghn ngào y, tác gi có nhng ước nguyn hoá thân rt đỗi bình d và khiêm nhường. Ông ch mun hoá thân thành con chim nhđể hót nhng âm thanh tht trong tro cho Người nghe mi ngày và ông cũng ch mun hoá thành đoá hoa, gi nhng hương thơm bát ngát quanh lăng. Và mt ln na hàng tre li xut hin cui bài thơ to kết cu đầu cui tương ng trn vn. Nếu như đầu bài cây tre xut hin vi hình tượng, phm cht rt Vit Nam ca nó” Bão táp mưa sa đứng thng hàng” thì đây hàng tre li được nhà thơ nhn mnh phm cht”trung hiếu”. Đó như mt điu khc ct ghi tâm nhng gì Bác đã nói” Trung vi nước, hiếu vi dân”. C kh thơ Vin Phương đã dùng ngh thut n ch ng, đó chính là để khng định mt điu rng ước nguyn trên không ch ca riêng ông mà còn biết bao người con Vit Nam khác na. H luôn thc hin nhng li Bác dy: quyết tâm theo lí tưởng, đi theo s nghip cách mng đúng đắn ca Người.

Bài thơ có ging điu trm lng, trang trng, tha thiết vi nhiu hình nh n d đẹp và gi cm, ngôn ng bình d mà cô đúc. Bài thơ như chm đến trái tim người đọc, để li trong h nim xúc động sâu xa trong mt ni bun man mác: ôm c non sông mt ki